Η « Αθήνα του Παπαδιαμάντη » από πολλές απόψεις μοιάζει με την εικόνα της σημερινής Αθήνας. Η ενασχόληση με τα Αθηναϊκά διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι μία ευκαιρία να γνωρίσουμε την ιστορία της Αθήνας. Μέσα από τα εν λόγω διηγήματα του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται η εικόνα μιας Αθήνας που τοποθετείται χρονικά στο 2ο μισό του 19ου αιώνα, αλλά και στις απαρχές του 20ου.
Τα "αθηναϊκά" διηγήματα είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του παπαδιαμαντικού έργου. Επικεντρώνεται στις φτωχογειτονιές της Αθήνας και δεν κάνει καμία αναφορά στη λαμπερή μεριά της και στα επιτεύγματα του αστικού εκσυχρονισμού.
Βέβαια, να σημειώσουμε εδώ πως ο Παπαδιαμάντης ήταν εσωτερικός μετανάστης και περιγράφει την Αθήνα μέσα και από αυτό το πρίσμα.Η φτώχεια, η θυματοποίηση των κοινωνικά αδύναμων και η απουσία διεξόδων αποτελούν βασικά μοτίβα των Αθηναϊκών διηγημάτων. Τα Αθηναϊκά διηγήματα γράφονται μετά το 1890 , όπου τα σημάδια της εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης είναι ορατά. Η Αθήνα περιγράφεται σαν μια φυλακή και ο συγγραφέας τείνει να συγκρίνει το παρελθόν με το τώρα υπογραμμίζοντας πως υπάρχει μια διάλυση της συνοχής και της κοινότητας. Η πρωτεύουσα φαίνεται να περιγράφεται σαν ένας κατακερματισμένος χώρος.
Το συναίσθημα της μοναξιάς και της απομόνωσης είναι αυτό που κυριαρχεί. Τα αθηναϊκά διηγήματα είναι ένα τρόπος μάθουμε για την Αθήνα του παρελθόντος , τη πολιτική διαφθορά που λάμβανε χώρα από τότε , την μετανάστευση, την επαιτεία, την οικονομική εξάρτηση της χώρας από τα εξωτερικά δάνεια, καθώς και η έλλειψη του αλτρουισμού.
Η Αθήνα λοιπόν που περιέγραφε ο Παπαδιαμάντης περίπου το 1900 δεν έχει και μεγάλη διαφορά με την Αθήνα του σήμερα. Σίγουρα,τα σημάδια της βιομηχανοποίησης και της αστικοποίησης είναι πιο έντονα, αλλά τα βασικά μοτίβα της παπαδιαμαντικής γραφής μένουν επί το πλείστον τα ίδια ¨: εξωτερικά δάνεια, μετανάστευση, επαιτεία και κυριαρχία του εγώ. Ίσως, τελικά θα ήταν φρόνιμο να μπούμε σε μια διαδικασία σκέψεων διερωτώμενοι, αν άλλαξε κάτι ουσιαστικά στο είναι, δηλαδή και όχι στο φαίνεσθαι της πρωτεύουσας μέσα σ' αυτά τα 100 περίπου χρόνια.